- W najnowszych badaniach obszarów wiejskich w Polsce MROW rysuje się nowa, wyraźna linia oddzielająca południowo-zachodnią część kraju (o korzystniejszej ocenie rozwoju w zakresie procesów społecznych) od części północno – wschodniej (gdzie oceny rozwoju są relatywnie niskie i bardzo niskie). Oś tego podziału przebiega na linii Szczecin– Poznań–Łódź–Rzeszów.
- Najstarsze demograficznie tereny wiejskie to obecnie województwa wschodnie- i Polska centralna. Z kolei młode demograficznie są obszary wiejskie pod dużymi miastami, czyli gminy wiejskie, które są suburbiami wielkich miast, oraz wsie wielofunkcyjne, których najwięcej jest w Wielkopolsce i na Kaszubach.
- 26 proc. sołectw w Polsce nie jest skomunikowanych z miejscowością gminną. To prawdopodobnie jeden z powodów, dla których przez 10 lat liczba zarejestrowanych samochodów na 100 mieszkańców wzrosła o 30%. Większość samochodów (nawet 90%) jeżdżących po terenach wiejskich Polsce ma 10 i więcej lat.
- Przeciętny czas dojazdu do stolicy regionu wynosił w 2019 r. 70 minut – o 10 minut mniej niż w latach 2015 i 2010. Czas dojazdu do stolicy województwa jest miarą dostępności przestrzennej obszarów wiejskich do miast w ujęciach krajowym i regionalnym. Im krótszy czas dojazdu, tym wyższa dostępność do rynku pracy, usług wyższego rzędu, administracji wojewódzkiej czy rozrywki.
- Badania MROW dowodzą, że kluczowe będzie wdrażanie polityki wrażliwej terytorialnie poprzez interwencje polityk publicznych na obszarach wiejskich dotkniętych presją demograficzną. Ważne jest zapewnienie samorządom lokalnym stabilności finansowej, ustanowienie minimalnego progu alokacji dla rozwoju obszarów wiejskich, wsparcie projektów infrastrukturalnych i zapewnienie minimalnych standardów usług publicznych, w zakresie funkcjonowania systemów opieki zdrowotnej, opieki społecznej i transportu publicznego.
Z najnowszych badań gmin wiejskich Monitoring rozwoju obszarów wiejskich (MROW) wyłania się nowy rodzaj podziału rozwoju Polski, uwzględniający trzy apekty o charakterze społecznym, które opisują warunki społeczne: problematykę edukacyjną, aktywność społeczną oraz zamożność i spójność społeczności lokalnej.
W ten sposób rysuje się nowa, wyraźna linia oddzielająca południowo-zachodnią część kraju (o korzystniejszej ocenie rozwoju w zakresie procesów społecznych) od części północno – wschodniej (gdzie oceny rozwoju są relatywnie niskie i bardzo niskie). Oś tego podziału przebiega na linii Szczecin– Poznań–Łódź–Rzeszów.
Siedem modeli rozwoju gmin wiejskich
Nie ma jednego modelu umożliwiającego uzyskanie pewnego pożądanego poziomu rozwoju – może ich być wiele. Najistotniejsze dla wyników badań wydaje się stwierdzenie, jakie scenariusze rozwoju są typowe dla obszarów wiejskich w Polsce. Zidentyfikowano siedem różnych modeli rozwoju wykorzystujących ukształtowane warunki endogeniczne.
Typy 1. i 3. skupiają obszary tradycyjnego rolnictwa rodzinnego; różnią się m.in. położeniem względem miast średniej wielkości.
W typie 1. obserwuje się najbardziej niekorzystną sytuację demograficzną w kraju. Należą do niego przede wszystkim gminy Polski wschodniej i centralnej. Typ 2. to obszary o wysokim udziale w użytkowaniu gruntów zrestrukturyzowanych gospodarstw państwowych, z funkcjami pozarolniczymi nadal rozwiniętymi niewystarczająco do tego, by wyhamować odpływ migracyjny. Takie gminy występują głównie w Polsce północno-zachodniej.
Typ 4. to gminy o rozdrobnionej strukturze agrarnej, o postępującej dezagraryzacji źródeł utrzymania ludności, która prowadzi do zaniku i tak mało istotnej w lokalnej gospodarce funkcji rolniczej. To obszary Małopolski i Podkarpacia, czyli południowo- -wschodnia część kraju.
Typ 5. reprezentują gminy relatywnie wielofunkcyjne, z dobrze rozwiniętym sektorem rolniczym. Dominują one na terenach Wielkopolski, Kaszub i Dolnego Śląska.
Typy 6. i 7. to przede wszystkim obszary podmiejskie – tj. najbliższe pierwsze pierścienie przestrzennego „rozlewania się” miast lub gminy oddalone bardziej, ale pozostające w strefie oddziaływania ośrodków miejskich. W procesie rozwoju, który obserwowaliśmy w minionej dekadzie, 25% gmin ewoluowało w takim stopniu, że straciły one dotychczasowy charakter i upodobniły się do wzorca.
Rysunek VI.2. Rozkład przestrzenny typów obszarów wiejskich według struktury składowych
Do pobrania: