Jak wynika z III etapu badania MROW, opublikowanego w listopadzie 2018 roku, obraz polskiej wsi kształtują przede wszystkim edukacja i aktywność społeczna, rosnący poziom zamożności społeczności lokalnych oraz migracje. Najwolniej zmiany zachodzą natomiast w przestrzeni gospodarczej – rolnictwie, poziomie dezagraryzacji i dostępności przestrzennej.
Jako jeden z głównych czynników wpływających w ostatnich latach na to, jak zmieniała się polska wieś, zostały wskazane migracje wewnętrzne. Wpływają one nie tylko na zmiany zaludnienia, ale również na struktury demograficzne – migrują głównie ludzie młodzi, dobrze wykształceni, zaradni i przedsiębiorczy. Na wsi pozostają osoby starsze. Dotyczy to przede wszystkim obszarów położonych z dala od większych miast, gdzie regionalnie występują trudności w rozwoju funkcji pozarolniczych czy słabe zainteresowanie wprowadzaniem innowacji.
Badanie po raz kolejny potwierdziło również, że współczesne zróżnicowanie społeczne i gospodarcze polskiej wsi jest wynikiem nakładania się dwóch porządków: historycznego związanego z rozbiorami i powojennymi zmianami granic kraju oraz układem związanym z położeniem obszarów wiejskich w relacji do miast dużych i średnich.
Typy obszarów wiejskich według struktury rozwoju
Źródło: MROW 2018
Rolnictwo nie ożywi polskiej wsi, potrzebna nam jest wieś wielofunkcyjna, zwłaszcza na wschodzie kraju
Wzrost liczby pozarolniczych miejsc pracy już w ramach MROW 2014 uznany został za jeden z najważniejszych czynników rozwoju obszarów wiejskich. Jak wynika z tegorocznego badania proces ten stale postępuje, jednak nie na tyle intensywnie, aby wpływać na ograniczenie migracji mieszkańców polskiej wsi. Konsekwencją są pogłębiające się różnice pomiędzy poziomem rozwoju między Polską wschodnią a zachodnią. Gminy o wysokim (przekraczającym 2/3) udziale podmiotów pozarolniczych w strukturze gospodarczej wsi to gminy podmiejskie albo te położone w zachodniej części kraju. Stanowią one obecnie zaledwie 15 proc. wszystkich gmin w Polsce.
Zdaniem autorów badania MROW na szczególną uwagę zasługuje Wielkopolska. Tu wyróżniono typ gmin wielofunkcyjnych, czyli takich, gdzie obok wysoko rozwiniętego rolnictwa, rozwija się infrastruktura społeczna i techniczna, usługi publiczne, a także rośnie możliwość znalezienia pracy poza rolnictwem, zgodnej z aspiracjami zawodowymi. W gminach tych rozwój funkcji pozarolniczych sprzyja ewolucji struktur rolniczych. Na drugim biegunie lokują się gminy dawnej Galicji, w rozdrobnionych gospodarstwach rolnych produkcja rolnicza zamiera wraz ze wzrostem znaczenia zatrudnienia pozarolniczego.
Jak podkreślają autorzy raportu, o ile na zachodzie kraju obserwuje się wzrost liczby gmin o wielofunkcyjnej strukturze gospodarczej, to na wschodzie zauważalna jest tendencja do pojawiania się wielodochodowych gospodarstw domowych rolników.
Więcej informacji nt. wyników MROW 2018 oraz relacja z prezentacji raportu:
Prezentacja III. etapu Monitoringu rozwoju obszarów wiejskich (MROW)
„Monitoring rozwoju obszarów wiejskich” (MROW) to cykliczny projekt badawczy prowadzony od 2012 roku, którego celem jest obserwacja przemian społeczno-gospodarczych na polskiej wsi. Analizy i badania w ramach MROW obejmują problematykę demograficzną, zagadnienia związane z dostępnością przestrzenną, sektorem rolniczym i pozarolniczym, stopniem dezagraryzacji gospodarki lokalnej, lokalnymi finansami publicznymi, rynkiem pracy, edukacją, zamożnością i warunkami bytowymi społeczeństwa oraz z aktywnością społeczną. Podstawą prowadzonych badań są dane pozyskiwane ze wszystkich 2173 gmin wiejskich i miejsko-wiejskich w Polsce, dane z instytucji publicznych, takich jak GUS, ZUS, KRUS czy ARMiR oraz ministerstw i urzędów administracji centralnej, a także urzędów marszałkowskich.Wyniki MROW, podzielone na poszczególne etapy badawcze, są publikowane co dwa lata w formie raportów. Ich omówienie oraz podsumowanie odbywa się podczas dedykowanych konferencji naukowych z udziałem autorów badań.
Prezentacji wyników III. etapu badania towarzyszył także panel dyskusyjny pt. „Jakie procesy zmieniają a jakie powinny zmieniać polską wieś w 100-leciu niepodległości”. Wzięli w nim udział: Andżelika Możdżanowska – Sekretarz Stanu w Ministerstwie Inwestycji i Rozwoju oraz Pełnomocnik Rządu ds. Małych i Średnich Przedsiębiorstw, Adam Tański – członek kapituły Fundacji Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej, Dominika Rogalińska – Dyrektor Departamentu Badań Przestrzennych i Środowiska Głównego Urzędu Statystycznego, Stanisław Derehajło – samorządowiec, doradca Wiceprezesa Rady Ministrów Jarosława Gowina oraz Arkadiusz Ptak – Burmistrz Miasta i Gminy Pleszew.
Prezentacja III. etapu raportu odbyła się w dniu 14 listopada 2018 roku o godzinie 11:00 w siedzibie Polskiej Akademii Nauk (Pałac Staszica) przy ul. Nowy Świat 72 w Warszawie, Sala Lustrzana.